Martin van de Reep, Stadsvogeldeskundige van de Haagse Vogelbescherming (HVB), wil de Torenvalkennestkast het liefst weg hebben uit de buurt van het Huismussen-beschermingsproject in Duindorp.
Een project dat ook ik een warm hart toedraag, getuige mijn suggestie in 2011 aan de HVB om aan Vestia te vragen tijdens de nieuwbouw, mussenkasten te integreren om de teloorgang van nestgelegenheid te compenseren. Geen kwaad woord dus over de Huismus.

Zoals bekend, zou ik in den beginne - omwille van diezelfde mussen - met het nestkastproject gestopt zijn, ware het niet dat de valken - na het wegvallen van hun oorspronkelijke nest in datzelfde gebied - besloten om op een van de twee - met prikkeldraad doorregen - kraaiennesten te gaan broeden. Die twee nesten zijn toen - vlak voor hun broedseizoen - uit vogelveiligheidsredenen weggehaald en - in het kader van de wettelijke zorgplicht - gecompenseerd met de Torenvalknestkast.

De tien kanttekeningen
Voor de eerste plaatsing van de kast in 2013 stelde Martin al vier zaken aan de orde:
1.       Door de kaalslag in de duinen gaan de Torenvalken actiever jagen op jonge Huismussen.
2.       Het Torenvalkpaar eet op jaarbasis 23-40 Huismussen
3.       Elk Torenvalkjong eet op jaarbasis 5 Huismussen
4.       Predatie door deze Torenvalken betekent ‘de doodsteek’ voor de populatie.

Naar aanleiding van de recent aangekondigde verhuizing van de kast naar de gebouwen van het Scheveningen-Radio-complex aan de Zeezwaluwstraat 152, voegde hij er de volgende zes aan toe:
5.       Het huidige Torenvalk-territorium bevindt zich in een voor hen ongeschikt biotoop
6.       Door het plaatsen van de nestkast is de Torenvalk zijn voedselkeuze gaan aanpassen.
7.       De Torenvalk is geen Rode Lijst-soort; zijn prooi-vogel de Huismus wél.
8.       Er worden veel jonge Huismussen gepredeerd.
9.       Ook de beschermde Zandhagedis wordt gepredeerd door gebrek aan muizen.
10.     Haal de nestkast weg, dan verdwijnen de Torenvalken vanzelf.

Mijn reactie
Ik wil graag mijn bijdrage aan deze discussie leveren door op alle tien de punten te reageren. Met speciale dank aan Vincent van der Spek - duinecoloog - voor zijn inhoudelijke en redactionele inbreng. Hij haalde de scherpe kantjes uit eerdere concepten.

Het Bestemmingsplan Scheveningen-Haven over de mus en de valk.
Op woensdag 15 juli 2015 heeft de Raad van State definitief uitspraak gedaan over het bestemmingsplan Scheveningen-Haven, dat daarmee onherroepelijk is geworden. In de bijlagen bij dat bestemmingsplan zijn de maatregelen beschreven die voor de aanwezige broedvogels, waaronder dus de Huismus en de Torenvalk, moeten worden getroffen.

Milieueffectenrapport (MER) (revisie 06 van 4 juni 2013)
In tabel 10.3 op pagina 124 van dit document van Oranjewoud staat in de kolom ‘Gebiedsgebruik’ ten aanzien van de Torenvalk: ‘(Verjaagd) nestplaats op Norfolkterrein’. Over het wanneer, hoe, door wie en waarom dat ‘verjaagd’, wordt niet gesproken.

Milieu Effecten Rapportage (MER) Scheveningen Haven - Achtergronddocument ecologie, 4 juni 2013
De Huismus, die op de Hellingweg is vastgesteld, komt in het document in een eigen hoofdstuk uitvoerig aan de orde. De te nemen mitigerende (verzachtende) maatregelen worden gedetailleerd beschreven.
De Torenvalk wordt als ‘aanwezig c.q. verwacht in het plangebied’ genoemd. Daar deze soort, volgens het rapport, onder cat. 5 valt, is zijn nest niet jaarrond beschermd, maar inventarisatie wel gewenst.
Over het prikkeldraadnest dat de Torenvalk gebouwd zou hebben (voorzien van een foto van mij van de valk bij dat nest), wordt gemeld dat dit niet in gebruik is genomen. Daarbij wordt niet het waarom aangegeven. Dat was namelijk, omdat dat nest - mét toestemming van de Gemeente en de Haagse Vogelbescherming - inmiddels was vervangen door de vogelvriendelijkere nestkast. Daarin werd toen zelfs al succesvol gebroed!

Mitigatieplan Scheveningen Haven
Het plan, op basis van de MER, noemt de mitigerende maatregelen voor de Huismus met name en kondigt nader onderzoek voor eventuele aanscherping daarvan aan.
Even verder wijst het plan ook op de ‘wettelijke zorgplicht’ voor andere, niet met name genoemde broedvogels, waaronder dus de Torenvalk. Voor hen moeten zo nodig vervangende voorzieningen worden getroffen.

Laat ik toch de tien punten aflopen
Ik vond geen relevante onderzoeksgegevens, dus is mijn reactie er een ‘uit de losse pols’. Voor wat het waard is.

0. Het predatievraagstuk in zijn algemeenheid

Predatie is een natuurlijk fenomeen dat onlosmakelijk is verbonden met het functioneren van soorten en ecosystemen. Terughoudendheid is dus meestal geboden.
Vogelbescherming vindt dat concrete predatievraagstukken moeten worden bezien en beoordeeld in de context van omstandigheden die de toestand van de in het geding zijnde vogelpopulatie(s) en de geschiktheid van het betreffende leefgebied voor die soort(en) bepalen. Een degelijke analyse van relevante omstandigheden is noodzakelijk om tot een weloverwogen standpunt te komen. Vogelbescherming vindt dat hierbij maatwerk nodig is, zodat over elk geval en elke situatie apart een zo goed mogelijk wetenschappelijk onderbouwd standpunt kan worden geformuleerd.

Citaat: Vogelbescherming Nederland

ad. 1. Door de kaalslag in de duinen gaan de Torenvalken actiever jagen op jonge Huismussen.

Als dat al zo is, staat dat los van de aanwezigheid van de nestkast. Die heeft er niet voor gezorgd dat de Torenvalken in dit gebied foerageren en broeden. Dat deden ze voor die tijd ook al. (Zie daarvoor ad. 5.)

ad. 2. & 3. Het Torenvalkpaar eet op jaarbasis 23-40 Huismussen en elk jong nog eens 5.

Ik ben heel benieuwd waar deze cijfers op zijn gebaseerd. Als er door de HVB prooi-onderzoek is gedaan, houd ik mij hartelijk aanbevolen voor een kopie.

ad. 4. Predatie door deze Torenvalken betekent ‘de doodsteek’ voor de populatie

Zonder dat we de cijfers kennen is het moeilijk reageren. Daarnaast zijn er in de omgeving meer predatoren, zoals katten, erg veel meeuwen, Kauwen, Eksters, Gaaien, Zwarte kraaien en Sperwers. Wie welk aandeel heeft in de predatie, lijkt mij moeilijk vast te stellen.

Redelijk recent onderzoek suggereert trouwens de mogelijkheid dat een mussenpopulatie baat heeft bij veel predatoren
1. de populatie wordt er gezonder van (de zwakken worden uitgeselecteerd);
2. de populatie wordt er schuwer door (attenter op gevaar, beter gebruik makend van de aanwezige dekking);
3. de reproductiedrang neemt toe (meer eieren = meer en gezondere jongen).

De praktijk wijst bovendien uit dat, na het derde geslaagde broedseizoen van de Torenvalk in ‘de kast’ en ondanks de sterke achteruitgang van de leefomstandigheden voor de bedoelde Huismussenpopulatie, deze nog steeds niet is uitgestorven.

De enige cijfers die ik vond, komen uit de inventarisatierapporten van het Haagse deel van het SOVON-MUS project. Daaruit blijkt dat er in Duindorp in 2013 vijfendertig Huismussen zijn geteld en in 2014 eenenveertig. Een stijging dus van > 17%. Geen langlopend, statistisch betrouwbaar onderzoek weliswaar en wellicht vertekend door het goede muizenjaar 2014, maar leuk als ‘bijvoer’ voor deze discussie. Ook hier: voor wat het waard is.

ad. 5. Het huidige Torenvalk-territorium bevindt zich in een voor hen ongeschikt biotoop

De torenvalken zaten al heel lang in het radioduin. En de duinen zijn wel degelijk onderdeel van het habitat van deze soort. Vroeger zaten er zelfs veel meer dan nu. Bovendien lijkt het me dat de valken zelf wel weten wat geschikt is.

Citaat: Vincent van der Spek - Duinecoloog

ad. 6. Door het plaatsen van de nestkast is de Torenvalk zijn voedselkeuze gaan aanpassen.

De Torenvalk broedde, voedde en consumeerde al voordat er sprake was van een kast. De kast heeft geen énkele invloed op de voedselkeuze. Die wordt bepaald door voorkeur en  beschikbaarheid.

ad. 7. De Torenvalk is geen Rode Lijst-soort; zijn prooi-vogel de Huismus wél.

Het is inderdaad zo dat de Huismus door de wet een beschermde soort is. Dat is de Torenvalk trouwens ook. De wet is gemaakt voor het menselijk handelen t.o.v. de soorten. Niet de bescherming van de ene soort t.o.v. de andere soort. Als je een mussennest uithaalt ben je strafbaar. Als je een Torenvalkkast ophangt niet ook al bevorder je daarmee de predatie op andere beschermde soorten.
Laat de Torenvalk broeden. De soort staat namelijk behoorlijk onder druk! Bovendien zullen de Torenvalken geen invloed hebben op de Mussenstand in Nederland en ook niet bij deze kast.

Citaat: Sake de Vlas - Werkgroep Roofvogels Nederland

Ter info:

ad. 8. Er worden veel jonge Huismussen gepredeerd.

Zoals eerder al gesteld, is mij is geen prooionderzoek bij het Duindorppaartje bekend waar deze stelling op gebaseerd zou kunnen zijn.

Er is bovendien bij mij en mijn medewaarnemers geen aanvoer van opvallende aantallen jonge Huismussen bekend. De prooi bestaat o.i. toch hoofdzakelijk uit muizen en mollen, aangevuld met hagedissen. Vogels kwamen zeer beperkt op onze foto’s en dan nog van een zeer divers pluimage.

Een maand prooionderzoek (2015) bij een vergelijkbaar nest - namelijk dat op de Watertoren in Scheveningen (met vijf jongen) - ondersteunt die inschatting. Daar werden in die telmaand 18 vogels aangevoerd. Dat is 3% van het totaal.

In datzelfde nest werden het muizenrijke jaar 2014 trouwens slechts twee vogels aangebracht. Eén Koolmees en waarschijnlijk een jong van de buren, de Scholekster.

Citaat: Noël Aarts - Dunea

De bedoelde Huismussenpopulatie is, door kaalslag in het duin en het verwijderen van een groot deel van de Duinroos en de Braam langs de Houtrustweg, een aanzienlijk deel van haar natuurlijke voedselbronnen en schuilplaatsen kwijt. Door het daardoor noodzakelijk geworden constante bijvoeren is zij tevens haar natuurlijke schuwheid kwijt. Hun predatoren, waaronder de Torenvalken, pikken ongetwijfeld hun graantje (lees musje) daarvan mee.

ad. 9. Ook de beschermde Zandhagedis wordt gepredeerd door gebrek aan muizen.

Over de Zandhagedis maak ik mij - als duinecoloog - geen enkele zorgen. Predatie hoort er gewoon bij en de soort is de laatste 20 jaar in de duinen door herstelprojecten en klimaatverandering juist sterk toegenomen.
Ravon (Ingo Jansen) komt wat betreft de hagedissen overigens tot exact dezelfde conclusie.

Citaat: Vincent van der Spek - Duinecoloog

Natuurherstelprojecten geven in het begin een reductie van de prooien. Na verloop van tijd zal het landschap gevarieerder begroeien en een diversiteit aan dieren opleveren. Aankomende jaren zal de begroeiing en voedsel toenemen.
De zeereep valt onder het beheer van Delfland en deze monotoon, vergrasde dijk is altijd rijk aan muizen en hagedissen. Dus voedselaanbod blijft.

Citaat: Noël Aarts - Dunea

ad.10. Haal de nestkast weg, dan verdwijnen de Torenvalken vanzelf.

De Torenvalken verlaten - door het weghalen van de nestkast - het huidige territorium niet. Zij zullen, net als in het verleden, wederom een van de nog aanwezige (prikkeldraad)kraaiennesten annexeren. En dat wil ik met het terugplaatsen van de kast juist voorkomen. Een in het prikkeldraad verstrikt geraakt - en vervolgens overleden - jong is geen leuk gezicht. Dat weet ik uit ervaring. (Toen geen Torenvalkjong, maar een jonge kraai, maar toch.)                        

Torenvalken hebben een voedselterritorium en verdedigen dit streng tegen andere torenvalken. In dit territorium gaan ze dan ook broeden. Als je geen nestgelegenheid biedt in dit territorium gaan ze er buiten broeden, maar zullen ze er wél blijven jagen.

Citaat: Noël Aarts - Dunea