Siberische roodhalsganzen en slechtvalken

Over dit project

De roodhalsgans is de kleinste en een van de mooiste ganzensoorten in de wereld. Het is jammer genoeg ook een van de meest bedreigde ganzen: de UICN (International Union for the Conservation of Nature) classificeert de soort als ‘wereldwijd bedreigd’.

Een van de belangrijkste redenen voor deze alarmerende situatie is dat er in feite weinig bekend is over deze gans, in het bijzonder over haar trekgedrag. De soort broedt alleen in het uiterste noorden van Rusland, in de toendra waar de laatste mammoeten leefden, wat observaties bemoeilijkt. Gezien er zo weinig bekend is over de ecologie van een soort, is het moeilijk te bepalen wat de belangrijkste bedreiging is, en nog meer om acties op poten te zetten om het dier te beschermen.

Daarom sloegen ornithologen van het Severtsov Instituut voor Ecologie en Evolutie van de Russische Academie voor Wetenschappen en ons Instituut de handen in elkaar: door hun kennis over de roodhalsgans te delen en ervaringen uit te wisselen over migratiestudies, willen ze het mysterie ontrafelen van de hun tocht van de oevers van de Noordelijke IJszee naar de oevers van de Zwarte Zee en de Middellandse Zee.

En wat doet de slechtvalk in dit verhaal?

De slechtvalk verdween tijdens de jaren zestig en zeventig bijna uit Europa en Noord-Amerika, vergiftigd door gevaarlijke pesticiden. Het is net dankzij uitgebreide wetenschappelijke studies dat het fenomeen werd ontdekt en de nodige maatregelen konden worden genomen. En de slechtvalk werd gered! We zagen de soort terug verschijnen van land tot land, van stad tot stad. Het koppeltje dat nestelt boven op de Sint-Michiels- en Sint-Goedelekathedraal in het hart van Brussel is een fantastisch voorbeeld. Ze zijn als het ware woordvoerders voor de succesvolle redding van deze soort.

Wat is nu de relatie tussen de slechtvalk en de roodhalsgans? Eenvoudig en buitengewoon, tegelijkertijd.

De slechtvalk is een kosmopoliet en komt bijna overal in de wereld voor, ook in de toendra van Siberië. Daar leeft hij zij aan zij met de roodhalsgans. En dan bedoelen we echt samenleven: de ganzen nestelen er op hellingen, op enkele meters van de valken. Ze maken op die manier gebruik van de aanwezigheid van de roofvogels om hun nesten veilig te stellen voor poolvossen en sneeuwuilen. Indringers worden er door de mannetjesvalk weggejaagd met felle duikvluchten, aanvallen en geschreeuw, en beschermen zo ook de kwetsbare ganzennesten. Terwijl de ganzen in de winter, tijdens de migratie, nog op het menu van de slechtvalken staan!

De ecologie van de roodhalsgans hangt – ten minste in deze gebieden – dus onmiskenbaar samen met deze van de slechtvalken. De bescherming van de ene soort is afhankelijk van de bescherming van de andere.

In het spoor van de roodhalsgans

Een eerste verkennende expeditie werd georganiseerd in juli 2012, in de toendra van het schiereiland Gydan, daar waar ganzen en slechtvalken samen nestelen. Tijdens de tweede expeditie in juli 2013, deze keer op het schiereiland Taimyr, werden 11 roodhalsganzen en 4 ‘beschermende’ slechtvalken uitgerust met een mini GPS-GSM zenders, die meerdere malen per dag de precieze locatie van de vogels doorstuurt.

In het najaar van 2013 werden er expedities gehouden langs de rivier de Ob en de steppen van Kazachstan om de trek van de ganzen te volgen. In de komende weken zijn er nog andere expedities gepland, om de ganzen te observeren in hun overwinteringsgebieden in Roemenië, Bulgarije en Griekenland. De verzamelde gegevens zullen bijdragen aan de behoudsplannen van de roodhalsgans en de slechtvalk.

De roodhalsgans

Een vrouwelijke roodhalsgans weegt iets meer dan een kilo, terwijl een mannetje 1,5 kg kan wegen. Vergelijkbaar met een grote kip, dus. Maar de pootlengte, halslengte en spanwijdte van de vleugels geven de indruk dat ze veel groter zijn. Er zijn geen verschillen in het verenkleed van de mannetjes en de vrouwtjes, en ook de volwassen en juveniele dieren verschillen onderling weinig. De maximale gekende levensduur in het wild is tien jaar: een vrouwtje dat in juli 1996 werd geringd op het schiereiland Taimyr, werd dood teruggevonden in december 2004 in Krasnodar, tussen de Zee van Azov en de Zwarte Zee. Dieren in gevangenschap kunnen meer dan 15 jaar worden. Roodhalsganzen zijn geslachtsrijp na 2 jaar, uitzonderlijk al na 1 jaar. Maar de meesten planten zich niet voort tot ze de leeftijd van 3-4 jaar bereiken.

Roodhalsganzen broeden steeds in de toendra, in het noorden van Rusland. Je zou dus kunnen zeggen dat deze soort endemisch is aan Rusland, aangezien ze enkel nest in dit land. Ze broeden in kleine kolonies, gewoonlijk van 5 tot 7 koppeltjes, uitzonderlijk tot wel 30 koppels. De dieren komen aan in de toendra rond 10 juni, bij de dooi van de sneeuw. De vrouwtjes leggen hun 3 tot 6 eieren (soms tot 9 stuks) zo snel mogelijk, om de vrieskou en de sneeuw van half september voor te zijn. Enkel het vrouwtje broedt op de eieren, terwijl het mannetje de wacht houdt en zijn vrouwtje vergezelt wanneer ze enkele minuten per dag het nest verlaat om voedsel te zoeken.

Na 24-26 dagen komen de eieren uit, en een paar uur na het uitkomen nemen de ouders hun kroost mee naar de stroom, die meestal vlakbij stroomt, vaak aan de voet van de helling waarop het nest werd gebouwd. Het gezin is er beschermd tegen poolvossen, en vindt er proteïnerijke planten voor de groeiende jongen en het uitgehongerde vrouwtje. De voortplanting – de leg, het broeden, het uitkomen en het grootbrengen van de jongen tot aan het vertrek naar de overwinteringsgebieden – speelt zich volledig af in amper 100 dagen, wat extreem snel is.

Half september hergroeperen alle roodhalsganzen: de gezinnen, de juveniele roodhalsganzen die niet hebben genesteld, en de volwassen dieren die hun eieren of kroost hebben verloren. Samen zetten ze de trek in, in groepen van honderden, zelfs duizenden ganzen. Ze vliegen naar de overwinteringsgebieden, die vooral gelegen zijn langs de Zwarte Zee in Roemenië en in Bulgarije. Een aantal groepen bereiken de prachtige Evrosdelta in Griekenland, langs de oevers van de Middellandse Zee.

Paspoort van de slechtvalken en ganzen met zenders

In totaal werden 11 roodhalsganzen en 4 slechtvalken uitgerust met een GPS-GSM zender. De zender van de slechtvalken weegt 20g, die van de ganzen weegt 30g. De zenders werken op zonne-energie, en verzenden de GPS-positie via het GSM-netwerk. Afhankelijk van de batterij wordt de locatie elke 2 tot 6 uur doorgestuurd. De geografische positie is precies tot op enkele meters.

Alle vogels werden voorzien van een zender in Oost-Taimyr (Rusland), langs de Zakharova Rassokha en Novaya rivieren.

Slechtvalken

• Slechtvalk 02: onvolwassen vrouwtje (1320g), nest met 3 eieren, getagd op 03/07/2013. Ze beschermde een kolonie van 4 koppels roodhalsganzen.
• Slechtvalk 03: vrouwtje (1150g), nest met 2 jongen van 4 à 4 dagen oud en een onbevrucht ei, getagd op 12/07/2013. Ze beschermde een kolonie van 5 koppels roodhalsganzen.
• Slechtvalk 04: vrouwtje (1150g) met nest van 4 eieren, getagd op 06/07/2013. Ze beschermde een kolonie van 11 koppels roodhalsganzen.
• Slechtvalk 05: vrouwtje (1000g) met nest van 2 kuikens van 1 week oud, getagd op 16/07/2013. Ze beschermde een kolonie van 10 koppels roodhalsganzen.

 Roodhalsganzen

• Roodhalsgans 06: vrouwtje (1100g) met nest van 5 eieren, getagd on 07/07/2013, beschermd door niet-getagd slechtvalkvrouwtje.
• Roodhalsgans 07: vrouwtje (1150g) met nest van 7 eieren, getagd op 06/07/2013, beschermd door slechtvalkvrouwtje 04.
• Roodhalsgans 08: vrouwtje (1150g) met nest van 5 eieren, getagd op 05/07/2013 in zelfde kolonie als roodhalsgans 06, beschermd door niet-getagd slechtvalkvrouwtje.
• Roodhalsgans 09: vrouwtje (1150g) met nest van 8 eieren, getagd op 08/07/2013, beschermd door slechtvalkvrouwtje 04.
• Roodhalsgans 10: vrouwtje (1100g) met nest van 5 eieren, getagd op 08/07/2013, beschermd door slechtvalkvrouwtje 04.
• Roodhalsgans 11: vrouwtje (1300g) met nest van 3 kuikens van 2 dagen oud, getagd op 12/07/2013, beschermd door slechtvalkvrouwtje 03.
• Roodhalsgans 12: mannetje (1350g) met nest van 5 kuikens van 2 dagen oud, getagd op 12/07/2013, beschermd door slechtvalkvrouwtje 03.
• Roodhalsgans 13: vrouwtje (1050g) met nest van 7 eieren die spoedig zouden uitkomen, getagd op 13/07/2013, beschermd door slechtvalkvrouwtje 03.
• Roodhalsgans 14: mannetje (1300g) met nest van 5 kuikens van 1 dag oud, getagd op 15/07/2013, beschermd door slechtvalkvrouwtje 03.
• Roodhalsgans 15: mannetje (1250g) met nest van 7 kuikens van 3 tot 4 dagen oud, getagd op 17/07/2013, beschermd door slechtvalkvrouwtje 05.
• Roodhalsgans 16: mannetje (1350g) met nest van 8 kuikens van 3 à 4 jaar oud, getagd op 17/07/2013, beschermd door slechtvalkvrouwtje 05.

Met de steun van het Leopold III - Fonds voor natuuronderzoek en natuurbehoud en Alcyon Belux, een diergeneeskundige centrale voor de verdeling van geneesmiddelen, voeding en medisch materiaal